Inleiding
Nederlandse bedrijven spelen al sinds jaar en dag een belangrijke rol op de technologische wereldmarkt. Mede door het opkopen van concurrenten en fusies met andere bedrijven werd het Nederlandse ASML wereldmarktleider in de chipindustrie. Ondertussen is de specialistische kennis van ASML van onschatbare waarde en wekt dergelijk succes ook de interesse op van andere staten. Niet alleen Nederlandse multinationals krijgen te maken met buitenlandse invloeden. Ook startups van Nederlandse bodem proberen investeringen op te halen vanuit het buitenland. Eerdergenoemde ontwikkelingen brengen diverse vragen met zich mee. In hoeverre kan bijvoorbeeld worden beperkt dat vaktechnische kennis ons land verlaat? En als buitenlandse invloeden in het Nederlandse bedrijfsleven toenemen, worden er dan geen strategische afhankelijkheden gecreëerd? En bovenal, welke gevolgen kunnen deze strategische afhankelijkheden hebben op onze nationale veiligheid?
Bovengenoemde ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat de wetgever de Wet Veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames (Wet Vifo) heeft geĂŻnitieerd. Echter, biedt de wet Vifo wel een oplossing voor de buitenlandse invloeden waar Nederlandse bedrijven mee te maken krijgen?
Invloed door middel van investeringen
Investeringen vormen een belangrijk instrument waarmee staten hun economische en in sommige gevallen ook geopolitieke doeleinden nastreven.1 Denk hierbij aan het investeren in sectoren of het geheel of ten dele overnemen van Nederlandse bedrijven door buitenlandse partijen.2 In sommige gevallen zit een staat direct achter de investeringen. Dit hoeft echter niet altijd het geval te zijn. Zo zijn bijvoorbeeld 903 Nederlandse bedrijven in âChinese handenâ.3 Het gaat in dit voorbeeld om bedrijven waarvan minstens 50 procent van de aandelen in handen is van een Chinees moederbedrijf of van de Chinese staat. Een groot deel van de Chinese investeringen, komen ten goede aan de landbouw-, energie- en ICT-sector.
Risicoâs voor het open investeringsklimaat
Afgelopen jaar uitten de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD), de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en de Nationaal Coördinator Terrorismebedrijding en Veiligheid (NCTV) hun zorgen over de toenemende invloed van autoritaire staten op Nederlandse bedrijven.  Door deze toenemende invloed bestaat er een verhoogde kans op misbruik van risicovolle strategische afhankelijkheden op vitale processen zoals energie, toegang tot internet en betalingsverkeer. Een voorbeeld is de afhankelijkheid van Russisch gas van landen zoals Nederland. Alhoewel in Nederland nog geen sabotage heeft plaatsgevonden, geven bijvoorbeeld de explosies bij de Nord Stream-gasleidingen wel de kwetsbaarheid van Europese landen zoals Nederland weer. Veiligheidsdiensten waarschuwen dat Nederland in de toekomst te maken kan krijgen met sabotage van hetzelfde kaliber. 4
Europese landen (waaronder Nederland) zijn voornemens af te stappen van Russisch gas en zetten koers naar schonere energiebronnen. Wanneer China investeert in Nederlandse bedrijven die dergelijke energie produceren, is het mogelijk dat op lange termijn Nederland wederom afhankelijk wordt van een autoritaire buitenlandse staat. In het verleden is al eens gebleken dat buitenlandse politieke beslissingen grote impact kunnen hebben op de nationale veiligheid, vanwege deze afhankelijkheid.
Meldplicht en sancties
Alhoewel er in Nederland eerder geen algemene investeringstoets bestond (op een paar uitzonderingen na) dreigt daar met de wet Vifo een einde aan te komen. De Wet Vifo, die op 17 mei 2022 door de Eerste Kamer is aangenomen, regelt een algemene security due diligence. Hiermee wordt beoogd vitale processen in stand te houden en specialistische kennis voor te behouden aan Nederland met als gevolg dat strategische afhankelijkheden worden beperkt.5
Toetsing van verwervingsactiviteiten vindt plaats indien verwervingsactiviteiten betrekking hebben op een doelonderneming die een vitale aanbieder is of een onderneming is die actief is op het gebied van sensitieve technologie. Volgens artikel 7 wordt onder vitale aanbieder verstaan âeen aanbieder op het gebied van of inâ:
- Transport van warmte;
- Kernenergie;
- Luchtvervoer;
- Het havengebied;
- Het bankwezen;
- Infrastructuur voor de financiële markt;
- Windbare energie
- Gasopslag
Sensitieve technologie omvat volgens artikel 8 bepaalde vergunningplichtige producten en bepaalde militaire goederen.
Verweringsactiviteiten die binnen de reikwijdte van de Wet Vifo vallen moeten – voordat zij plaatsvinden – worden gemeld bij de Minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK) (hierna: de minister) door de meldingsplichtige. Dit kan zowel de verwerver als de doelonderneming zijn.6 De minister kan in geval van overtreding van de meldplicht een bestuurlijke boete opleggen van ten hoogste 10% van de omzet van de groep waarvan de desbetreffende partij in de bewaarketen deel uitmaakt.7 Blijken zich na de toetsing risicoâs voor de nationale veiligheid voor te doen, dan kan de minister voorwaarden verbinden aan de investering, fusie of overname en deze in het uiterste geval verbieden.
Conclusie
Met de Wet Vifo beoogt de wetgever strategische afhankelijkheden te beperken en de continuĂŻteit van vitale processen te waarborgen. Bewogen geopolitieke tijden hebben tot een invoering van een algemene security due diligence geleid. Alhoewel zich in Nederland (nog) geen sabotagegevallen hebben voorgedaan, geven ontwikkelingen in de nabije omgeving kwetsbaarheid weer. Deze kwetsbaarheid vergroot de roep om de nationale veiligheid door de bescherming van de continuĂŻteit van vitale processen te waarborgen. Door risicovolle verwervingsactiviteiten te toetsen kunnen ongewenste invloeden in noodzakelijke sectoren worden voorkomen. De komst van de Wet Vifo betekent echter niet het einde van het open investeringsklimaat. In de eerste plaats omdat de wet slechts een aantal aanscherpingen met zich meebrengt. In de tweede plaats omdat Nederlandse bedrijven zelf voorzorgsmaatregelen kunnen treffen. Hierbij valt te denken aan het opwerpen van een beschermingsconstructie, het zoeken van betrouwbare aandeelhouders, het beschermen van bedrijfsgeheimen dan wel het aanstellen van een integer bestuur.
1 Ministerie van Justitie en Veiligheid, Dreigingsbeeld Statelijke Actoren 2, november 2022, p. 33.
2 Ministerie van Justitie en Veiligheid, Dreigingsbeeld Statelijke Actoren 2, november 2022, p. 5.
3 Eikelenboom e.a., âDe grote sprong voorwaarts van Chinese bedrijven in Nederlandâ, in: Follow the Money.
4 Ministerie van Justitie en Veiligheid, Dreigingsbeeld Statelijke Actoren 2, november 2022, p. 25.
5 Kamerstukken I 2020/21, 35880, nr. 1, p. 16.
6 Stb. 2022, 215, p. 10.
7 Stb. 2022, 215, p. 32.